بخشش مهریه و هر آنچه لازم است درباره آن بدانید

بخشش مهریه

مهریه در قانون به عنوان یکی از حقوق مالی مهم بانوان در عقد نکاح شناخته می‌شود.بر اساس قانون مدنی زن مالک این حق قانونی خود است و در هر زمان که بخواهد می‌تواند این حق قانونی را از زوج مطالبه کند البته توجه به نوع مهریه از حیث قانونی و این که مهریه عندالمطالبه باشد یا عندالاستطاعه آثار مهمی خواهد داشت.

به طور کلی اگر چه در عرف جامعه ما بسیار پیش آمده است که با تعیین مهریه‌های سنگین این تصور وجود دارد که مهریه می‌تواند پشتوانه و به نوعی تضمین کننده خوشبختی زندگی آینده زوجه باشد اما‌ نمی‌توان به طور کلی چنین تصوری داشت.

در جامعه امروزی که متاسفانه حقوق بانوان محترم شمرده‌ نمی‌شود و بر خلاف سایر عقود که طرفین از حق مساوی برخوردارند و امکان اقاله و برهم زدن یک عقد با تراضی طرفین وجود دارد، در عقد نکاح این گونه نیست و تنها زوج از حق طلاق برخوردار است لذا تعیین مهریه در جامعه امروزی شاید بتواند یک ابزار مهم قانونی جهت احقاق حقوق زن باشد البته مطالبه مهریه نیز با وضع قوانین و قواعد متعدد در رویه قضایی محاکم و دادگاه‌‌ها دارای پیچیدگی‌هایی خاصی است مثلا با درخواست اعسار زوج و تقسیط مهریه عملا این حق قانونی نیز با مشکلات بسیاری جهت مطالبه و وصول آن مواجه است.

با این حال؛ بسیاری از زوجین با توافق یکدیگر و با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی تصمیم می‌گیرند تا زوجه مهریه خود را به زوج ببخشد یا در اصطلاح حقوقی مهریه خود را به زوج بذل نماید. اصولا بذل مهریه در مقابل دریافت حقوق دیگری به نفع زوجه انجام می‌شود. برای مثال در طلاق توافقی که از اقسام طلاق‌های خلعی است بسیار شاهد این امر هستیم که زوجه با بذل بخشی از مهریه خود در خصوص طلاق با زوج به توافق می‌رسند. البته باید توجه داشت بخشش و بذل مهریه تنها در مواردی چون طلاق توافقی مصداق ندارد بلکه هر یک از زوجین ممکن است این تصمیم را بگیرند.

در این حالت است که بحث چگونگی تشریفات و مراحل بخشش مهریه محضری در دفترخانه‌های اسناد رسمی پیش می‌آید. در خصوص بذل و بخشش مهریه لازم است تا بانوان محترم توجه داشته باشند که در صورتی که قصد بذل یا بخشش مهریه را دارند بایستی حتما در ازای بخشش مهریه حقوقی متعادل با آن را از زوج طلب کنند برای مثال می‌توان به اعطای وکالت در طلاق به زوجه در ازای مهریه توجه کرد. هر چند این امر نیز همیشه‌ نمی‌تواند مفید و موثر واقع شود و مشورت با افراد آگاه و با تجربه می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.

اگرچه بخشش مهریه به عنوان یک توافق محترم میان طرفین در سند عادی نیز معتبر است اما تنظیم سند عادی بخشش مهریه با مشکلاتی مواجه خواهد شد و ممکن است اثبات آن بعدها شما را با مشکلاتی مواجه سازد. لذا به این جهت است که تنظیم سند رسمی بخشش مهریه به دلیل مزایای مترتب بر آن اهمیت خاص و ویژه می‌یابد. لذا در ادامه این مقاله به بررسی شرایط و تشریفات ناظر بر بخشش مهریه محضری و انواع سند تنظیمی آن خواهیم پرداخت.

بخشش مهریه

بر اساس مواد قانون مدنی و مطابق با ماده ۱۰۸۲ این قانون؛ پس از عقد نکاح زن بلافاصله مالک مهریه می‌شود و حق هر گونه تصرفی در مهریه را خواهد داشت و بنابراین زن می‌تواند از این حق مالی خود صرف نظر کند و آن را نادیده بگیرد یا بخواهد تمام آن یا بخشی از مهریه را به همسرش ببخشد. منظور از بخشش مهریه نیز آن است که زوجه ضمن یک سند عادی یا رسمی بخواهد مهریه خود را به زوج ببخشد و به این عمل در اصطلاح حقوقی بخشش مهریه یا بذل مهریه گفته می‌شود.

 همانطور که گفته شد مهریه یک حق مالی مهم برای زوجه است و علی رغم مشکلات و چالش‌های مطالبه و وصول آن، در هر حال در موارد بسیاری مانند زمانی که زوج فوت می‌کند وجود مهریه می‌تواند تا حد زیادی از تضییع حقوق زوجه توسط ورثه جلوگیری کند.

برای روشن تر شدن این بحث لازم است توجه داشته باشید که بر اساس قانون سهم الارث زوجه در صورت داشتن فرزند یک هشتم می‌باشد و در خصوص اعیانی زوجه تنها از قیمت ابنیه و اشجار ارث می‌برد. برای مثال اگر باغی در منطقه ای دارای ارزش میلیاردی باشد، زوجه طبق قانون از اصل مال ارث‌ نمی‌برد بلکه تنها از قیمت آن ارث می‌برد، در این حالت اگر مهریه بخشیده شود زوجه باید تنها به یک هشتم قیمت اعیانی بسنده کند که بسیار ناچیز است در حالی که در صورت وجود مهریه، ابتدا مهریه خانم پرداخت می‌شود و پس از آن ارث تقسیم می‌شود بنابراین مهریه می‌تواند کمک کننده باشد.

اما در هر حال بخشش مهریه اگر همراه با مطالبه حق و حقوق متعادل از زوج باشد می‌تواند مفید فایده و موثر باشد. توجه داشته باشید که بخشش مهریه یا بذل مهریه به سادگی امکان پذیر نیست و در خصوص بذل مهریه به صورت شفاهی یا با سند عادی اگر چه در قانون منعی دیده‌ نمی‌شود اما از حیث قابلیت اثبات بخشش مهریه با تنظیم سند رسمی مزایای خاص خود را دارد.

انواع سند بخشش مهریه

به طور کلی در خصوص بخشش مهریه و تنظیم سند آن در دفاتر اسناد رسمی سه روش کلی وجود دارد. به بیان بهتر بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی در قالب سه سند زیر ممکن است تنظیم شود:

ابراء ذمه زوج :

در این حالت زن ذمه زوج را از پرداخت مهریه بری می‌کند که در اصطلاح حقوقی به آن ابراء گفته می‌شود‌.بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی در قالب ابراء سند بسیار مناسبی است اما این مشکل بزرگ را دارد که حتی پس از توافق دوباره زوجین مبنی بر پرداخت مجدد مهریه امکان رجوع وجود ندارد.

مصالحه:

بر اساس قانون مدنی عقد صلح یکی از عقود مهم می‌باشد که اصولا اشخاص با توسل و بهره جویی از قالب عقد صلح می‌توانند آثار حقوقی دلخواه خود را در صورتی که خلاف نظم و اخلاق حسنه نباشد بر آن بار کنند. بنابراین امکان بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی با استفاده از قالب عقد صلح نیز وجود دارد.
این عقد صلح امکان دارد به صورت صلح معوض واقع شود و در این صورت امکان رجوع زن از بخشش مهریه وجود ندارد. در هر حال بهره گیری از عقد صلح برای بخشش مهریه نیازمند توجه و دقت نظر لازم است که دفاتر اسناد رسمی می‌توانند در این خصوص شما را یاری کنند.

هبه مهریه:

هبه در اصطلاح به معنای بخشش و هدیه دادن است. زوجه می‌تواند برای بخشش مهریه خود از این سند بهره گیرد.امتیاز هبه مهریه آن است که تحت شرایطی قابل رجوع می‌باشد.

بخشش مهریه در قالب بذل:

در این حالت بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی با بذل تمام یا بخشی از مهریه همراه است. در این روش نیز زوجه پس از بخشش مهریه امکان رجوع ندارد اما در رویه قضایی دیده شده است که مراجع قضایی به ابطال این موارد نیز حکم داده اند.

باید توجه داشت که بهره گیری از هر یک از عقود و اسناد گفته شده در خصوص بخشش مهریه یا بذل مهریه آثار حقوقی خاص خود را خواهد داشت. یکی از آثار مهم این امر در بحث رجوع از بخشش مهریه توسط زوجه است که در برخی از موارد امکان و تحت شرایط خاصی امکان پذیر است.

اقرار به وصول مهریه

در بسیاری از موارد دیده شده است که زوجین برای بخشش مهریه نوشته ای را تنظیم می‌کنند و ضمن آن زوجه اقرار به وصول یا دریافت مهریه می‌کند. بهره گیری از این روش ممکن است بعدها شما را با مشکلات متعددی مواجه کند زیرا طبق قانون ادعای پس از انکار مسموع نیست لذا اگر زوجه پس از تنظیم سند اقرارنامه مدعی عدم پرداخت مهریه شود از او پذیرفته نخواهد شد مگر آن که اثبات نماید که اقرار او صحیح نبوده که چنین امری پروسه بسیار طولانی خواهد داشت. بنابراین پیشنهاد می‌شود تا از سایر قالب‌های بخشش مهریه مانند ابراء مهریه بهره گیرید.

مدارک لازم برای بخشش مهریه

همانطور که بیان شد تنظیم سند بخشش مهریه هم در قالب سند عادی امکان پذیر است و هم در قالب سند رسمی. اما بیان شد که تنظیم سند رسمی بخشش مهریه مزایای خاص خود را از حیث بعد اثباتی آن خواهد داشت. جهت بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی لازم است تا زن رضایت کامل خود را مبنی بر بخشش مهریه ابراز کند.

توجه به اهلیت زوجین به خصوص زوجه در بخشش مهریه اهمیت خاصی دارد. جهت بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی لازم است تا زوجین مدارکی چون عقدنامه یا سند ازدواج، شناسنامه و کارت ملی زن و شوهر، مدارک زوج در صورتی که بخشش مهریه در دفترخانه همراه با اعطای وکالت در طلاق به زوجه یا حق مالی دیگری باشد، لازم است.

در مواردی که بخشش مهریه در قالب تنظیم سند اقرارنامه وصول مهریه باشد، لازم است تا حتما از دفتر ازدواج استعلام گرفته شود. این استعلام به این جهت است که بدانیم جهت وصول مهریه اجراییه ای صادر نشده باشد زیرا اگر اجراییه صادر شده باشد به آن نیم عشر اجرایی تعلق می‌گیرد اما برای تنظیم سند ابراء نیازی به اخذ استعلام نیست.

در خصوص حضور شاهد در دفترخانه باید توجه داشت که حضور شاهد بستگی به نظر سردفتر اسناد رسمی دارد. با توجه به آن که ممکن است در احراز قصد زوجه و هویت او و… شک کند ممکن است تا به وسیله معرف این شک و شبهه برطرف شود که در این حالت اکثرا پدر و بستگان زوجه را تقاضا می‌کند.

البته همه این موارد نیاز به بررسی سردفتر دارد و با توجه به تحصیلات و خصوصیات زوجه ممکن است حضور معرف را لازم نداند. در این موارد معمولا سردفتر با زوجین مصاحبه حضوری خواهد داشت و پس از آن در خصوص لزوم حضور یا عدم حضور معرف اتخاذ تصمیم می‌کند.

پس از بخشش مهریه لازم است تا نامه ای از دفتر اسناد رسمی به دفترخانه ازدواج و طلاقی که عقد نکاح در آن منعقد شده است ارسال شود تا موضوع بخشش مهریه در بخش ملاحظات آن ثبت شود.

رجوع از بخشش مهریه

پس از بخشش مهریه بسیار شایع و رایج است که زوجه از این کار پشیمان شود و بخواهد از بخشش مهریه رجوع کند. رجوع از بخشش مهریه تابع آثار و احکام حقوقی خاص خود است. چنانچه سند بخشش مهریه، سند ابراء باشد، دیگر امکان رجوع از بخشش مهریه وجود ندارد و خانم تحت هیچ شرایطی‌ نمی‌تواند مهریه اش را وصول کند.البته در موارد استثنایی مانند اثبات عدم اهلیت زن، سند بخشش مهریه باطل خواهد بود.

در مواردی که در بخشش مهریه از سند هبه یا صلح بهره گرفته می‌شود، در صورتی که این هبه یا صلح معوض باشد تا زمانی که عوض به خانم داده نشده است امکان رجوع از بخشش مهریه وجود خواهد داشت. در موارد طلاق توافقی که اصولا طلاق با بذل بخشی از مهریه صورت می‌گیرد با رجوع زن در مدت عده به مهریه خود رجوع می‌کند و طلاق به طلاق رجعی تبدیل می‌شود.

جمع بندی

مهریه در قانون به عنوان یکی حقوق مهم مالی زوجه شناخته می‌شود. در شرایط موجود که غالبا حقوق زوجه محترم شمرده‌ نمی‌شود مهریه شاید تنها ابزار قانونی در جهت احقاق حقوق بانوان باشد. لذا تصمیم و اقدام به بخشش مهریه یا بذل مهریه لازم است با بررسی همه جوانب و در مقابل اعطای حق و حقوق متعادل از جانب زوج مانند اعطای وکالت در طلاق به زوجه باشد.

بخشش مهریه یا بذل مهریه به طور کلی در قالب سند‌های ابراء، بذل و صلح و هبه یا اقرار به وصول مهریه امکان پذیر است و استفاده از هر قالب می‌تواند آثار حقوقی خاصی داشته باشد. به طور کلی اگر مهریه زوجه در دفاتر اسناد رسمی بخشیده شود بعدا حتی با مصالحه زوجین به پرداخت مهریه جز در موارد استثنایی و خاص قابل رجوع نیست. تنظیم سند بخشش مهریه اگرچه به صورت سند عادی نیز معتبر است اما تنظیم سند رسمی بخشش مهریه در دفترخانه اسناد رسمی مزیت‌های خاصی از حیث مسائل اثباتی خواهد داشت.