برای اینکه جرمی به وقوع بپیوندد، لازم است کلیه عناصر تشکیل دهنده جرم یعنی عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر معنوی آن جمع شود؛ خیانت در امانت هم از این قاعده مستثنا نمی‌باشد.
جرم خیانت در امانت
اولین عنصر لازم، عنصر قانونی می‌باشد که در خصوص جرم خیانت در امانت، ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات ) خیانت در امانت را جرم انگاری کرده است و با جمع شرایط مقرر در آن ماده جرم خیانت در امانت به وقوع پی پیوندد. این ماده چنین اشعار می‌دارد: “هر گاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد“. لازم به ذکر است با اصلاحات بعدی جرم خیانت در امانت جز جرایم قابل گذشت تبدیل شده، و نتیجتاً مجازات آن به نصف تقلیل پیدا کرده است؛ یعنی از ۳ ماه تا ۵/۱ سال تعیین گردیده است.
بعد از اینکه عنصر قانونی جرم معرفی شد، نوبت به عنصر مادی جرم میرسد؛ عنصر مادی به این معنی است که حتما باید یک عمل مادی هم در عالم واقعیت به وقوع بپیوندد تا جرمی واقع شود. روشن است که عناصر مادی نیز باید از قانون برداشت شود، و عمل ارتکابی در ماده قانونی مربوطه بگنجد. لذا برای احراز اعمال مادی که برای وقوع بزه خیانت در امانت لازم است باید به ماده قانونی فوق الذکر مراجعه کنیم. این ماده عنصر مادی جرم خیانت در امانت شامل استعمال، تصاحب، اتلاف و مفقود کردن مال امانی می‌داند.
جهت روشن شدن مفاهیم عبارات فوق مختصرا توضیحی در تعریف هرکدام از آنها ارائه می‌شود:
منظور از استعمال، مصرف کردن یا مورد استفاده قرار دادن مال مورد امانت می‌باشد؛ مانند اینکه لباس امانتی را بپوشد یا با ماشین امانتی به مسافرت برود. اتلاف بعنوان یکی دیگر از مصادیق اعمال خیانت در امانت به معنی نابود کردن و از بین بردن به هرطریقی (مثل شکستن، پاره کردن، سوزاندن و غیره می‌باشد. عمل دیگر مفقود کردن می‌باشد؛ در این عمل مال موجود است ولی دستیابی برای مالک عملا غیرممکن می‌گردد؛ مثلا انگشتر را به دریا بیاندازد. لازم به ذکر است اگر این عمل عمدی نباشد جرم نخواهد بود و طرف مطابق ماده ۶۱۴ قانون مدنی مسئول حقوقی خواهد بود، مثل اینکه انگشتر از سوراخ جیب امین بیفتد و گم شود. عمل مادی دیگر تصاحب می‌باشد، منظور برخورد مالکانه با مال مورد امانت می‌باشد، به این معنی که مال را مال خود دانسته و مثلا آن را گرو بگذارد یا بفروشد و یا به هر نحوی از استرداد آن خودداری نماید.
موضوع جرم خیانت در امانت می‌تواند مال منقول مثل اتومبیل یا مال غیر منقول مثل ملک باشد و یا وسیله تحصیل مال مثل سفته و چک باشد.
مساله دیگری که در وقوع جرم خیانت در امانت خیلی مهم است، عنصر سپردن می‌باشد، یعنی مال مورد امانت باید توسط مالک یا متصرف قانونی به شخص امین یعنی کسی که مال را به امانت می‌گیرد سپرده شده باشد. باید توجه شود که اولا سپردن باید به یکی از طرق قانونی انجام شود، ثانیاً به شرط این باشد که طرف مال امانتی را برگرداند یا به مصرف خاصی برساند؛ لذا اگر طرف خودش مال را بدست بیاورد یا مثلا سرقت کند، عنصر سپردن مفقود بوده و جرم اتفاق نمی‌افتد. منظور از سپردن به طرق قانونی این است که مال باید توسط متصرفی که تصرف او مورد حمایت قانون قرار دارد به امین سپرده شده باشد.
بنابراین اگر دزدی مال دزدی را به کسی امانت دهد، و امین آن را به مالک اصلی بدهد یا حتی آن را تصاحب کند جرم واقع نخواهد شد، چراکه قانون از دزد حمایت نمی‌کند. ممکن است مفهوم به مصرف معین رساندن کمی مبهم باشد که با مثالی روشن تر می‌شود، فرض کنید شما یک میلیون تومان به کسی می‌دهید تا آن را به امر خیری خرج کند یا مثلا به خیریه دهد و فرد آن را به آن امر اختصاص نمی‌دهد.
جرم خیانت در امانت از جمله جرایم مقید می‌باشد؛ به این معنی که رفتار مرتکب جرم حتما باید منتهی به نتیجه خاصی (یکی از اعمال چهرگانه فوق) بشود، قسمت آخر ماده ۶۷۴ قانون مجازات اشعار می‌دارد: ” … شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یت تصاحب یا تلف یا مفقود نماید“. لذا برای وقوع جرم حتماً باید ضرری به مالک یا متصرف وراد شود تا جرم واقع شود، اعم از اینکه منفعتی برای شخص خائن داشته باشد یا خیر. لازم به ذکر است منظور از ضرر لزوماً ضرر بازاری و عرفی نیست.
وقتی که تمامی اتفاقات فوق الذکر واقع گردید، نوبت به آخرین عنصر میرسد یعنی عنصر روانی، یعنی لازم است احراز گردد که آیا شخص خائن دارای سوء نیت است یا خیر؟ عنصر روانی خیانت در امانت مثل کلاهبرداری، از دو بخش سوء نیت عام و سوء نیت خاص تشکیل شده است. سوء نیت عام به عنصر مادی جرم بر می‌گردد، یعنی خائن عمل استعمال، تصاحب، تلف و مفقود نمودن مال را عمداً و با قصد و اراده انجام دهد، از سوی دیگر منظور از سوء نیت خاص این است که خائن این اعمال را برای نیل به نتیجه انجام دهد؛ یعنی شخص خائن باید قصد ورود ضرر به مالک یا متصرف را داشته باشد.
بنابراین با جمع تمامی شرایط پیش گفته، جرم خیانت در امانت محقق می‌شود.
مجازات جرم خیانت در امانت
به موجب ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی و قانون کاهش مجازات، مجازات خیانتکار حبس از ۳ ماه تا ۵/۱ سال است لذا مجازات درجه شش محسوب می‌شود. سوالی که ممکن است برای افراد ایجاد شود آیا خیانت در امانت سابقه موثر کیفری ایجاد می‌کند یا خیر؟ در پاسخ باید گفته شود که به لطف قانون کاهش مجازات، محکومین به این جرم فاقد سابقه کیفری می‌باشند.
امکان تخفیف و تبدیل مجازات جرم خیانت در امانت
مجازات خیانت در امانت درجه شش محسوب می‌شود و در صورت وجود جهات مخففه مانند گذشت شاکی یا همکاری متهم با مامورین، ندامت و حسن سابقه و وضع خاص متهم مثل بیماری و پیری و جبران ضرر و… که در ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی آمده است، به موجب بند ب ماده ۳۷ قانون مجازات اسلامی به میزان یک تا سه درجه کاهش می‌یابد و یا قابل تبدیل به جزای نقدیمی‌باشد.
آزادی مشروط در جرم خیانت در امانت
در صورتی که شخصی به این جرم محکوم شود، و اجرای مجازات وی شروع شود، شخص می‌تواند با تحمل یک سوم از مجازات حبس با رعایت ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی به شرح ذیل آزادی مشروط استفاده نماید:
در مورد محکومیت به حبس تعزیری، دادگاه صادر کننده حکم می‌تواند در مورد محکومان به حبس بیش از ده سال پس از تحمل نصف و در سایر موارد پس از تحمل یک سوم مدت مجازات به پیشنهاد دادستان یا قاضی اجرای احکام با رعایت شرایط زیر حکم به آزادی مشروط را صادرکند:
- الف- محکوم در مدت اجرای مجازات همواره از خود حسن اخلاق و رفتار نشان دهد.
- ب- حالات و رفتار محکوم نشان دهد که پس از آزادی، دیگر مرتکب جرمی نمی‌شود.
- پ- به تشخیص دادگاه محکوم تا آنجا که استطاعت دارد ضرر و زیان مورد حکم یا مورد موافقت مدعی خصوصی را بپردازد یا قراری برای پرداخت آن ترتیب دهد.
- ت- محکوم پیش از آن از آزادی مشروط استفاده نکرده باشد.
انقضای مواعد فوق و همچنین مراتب مذکور در بندهای(الف) و(ب) این ماده پس از گزارش رئیس زندان محل به تأیید قاضی اجرای احکام میرسد. قاضی اجرای احکام موظف است مواعد مقرر و وضعیت زندانی را درباره تحقق شرایط مذکور بررسی و در صورت احراز آن، پیشنهاد آزادی مشروط را به دادگاه تقدیم نماید.
قابل گذشت بودن جرم خیانت در امانت
قبل از تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹، جرم خیانت در امانت در زمره جرایم غیرقابل گذشت بود، ولی با تصویب قانون مزبور به حالت قابل گذشت درآمد، لذا درصورت اعلام رضایت شاکی تعقیب یا اجرای مجازات متوقف خواهد شد.
مرور زمان در جرم خیانت در امانت
توجه داشته باشید که با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹، این جرم مشمول ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی می‌گردد، که اشعار می‌دارد: در جرائم تعزیری قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می‌شود مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می‌شود. هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرفنظر وی از طرح شکایت نباشد هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.
تبصره- غیر از مواردی که شاکی تحت سلطه متهم بوده، درصورتی به شکایت وی یا ورثه او رسیدگی می‌شود که جرم موضوع شکایت طبق ماده (۱۰۵) این قانون مشمول مرور زمان نشده باشد..
لذا کسی بزه دیده خیانت در امانت باید ظرف یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم باید نسبت به طرح شکایت اقدام نماید؛ و همچنین متهمین خیانت در امانت و وکلای محترم آنها، در دفاع از خود یا موکلین خود نیم نگاهی به این ماده داشته باشند، چه بسا که دعوی در خارج از مهلت طرح شده باشد.
جرم خیانت در امانت وکیل چیست؟
زمانی که که وکیل شما در نگهداری مال، مرتکب جرم خیانت در امانت شود، شما می‌توانید به جرم خیانت در امانت وکیل علیه او در دادگاه شکایت کنید. جرم خیانت در امانت وکیل ، زمانی اثبات می‌شود که وکیل در مورد مالی که به او به امانت سپرده شده است، خیانت کند و موجب ضرر برای مالک شود.
وکالت پیوندی است که به سبب آن، موکل برای انجام دادن کار خود، به وکیل اجازه می‌دهد تا آن کار‌های او را انجام بدهد که اصطلاحا وکالت دادن می‌گویند. بعضی اوقات برای موضوع وکالت نیاز است که مال یا اوراق بانکی یا حتی چک و سفته تعهدآوری به وکیل سپرده شود.
جرم خیانت در امانت سفته چیست ؟
جرم خیانت در امانت سفته در مورد سفته‌های تضمین حسن انجام کار، در شرایطی غیر از این به حقیقت می‌پیوند. یعنی اگر شخصی که برای حسن انجام کار به دیگری ضمانت داده است، وظایف خود را به کامل و صحیح عمل کند، ولی صاحب کسب و کار بدون دلیل موجه، از سفته‌های او علیه خودش بهره ببرد، خیانت در امانت انجام می‌شود.
انواع مجازات خیانت درامانت
مجازات خیانت در امانت به چندین بخش تقسیم می‌شود:
- از ضعف نفس اشخاص سوء استفاده کند.
- از سفید مهر سوء استفاده کند.
- خیانت کسانی که استخدام دولت در اموال و اسناد دولتی هستند.
- در قانون تجارت خیانت در امانت صورت گیرد.
- در قانون تصدیق انحصار وراثت خیانت در امانت صورت گیرد.
- در قانون ثبت اسناد و املاک خیانت در امانت صورت گیرد.
سوالات متداول
- در چه شرایطی می‌توان بیان کرد که جرم خیانت در امانت رخ داده است؟
منظور از خیانت در امانت این است که فردی مالی را به عنوان امانت داده باشد و پس از اینکه صاحب مال، درخواست مال خود را می‌کند به مالک پس ندهد.
همین پس ندادن مال جرم خیانت در امانت است.
- نحوه آثبات خیانت در امانت چیست ؟
این جرم هم مانند سایر جرم‌های دیگر با داشتن مدارک مانند اثبات دعوا و سند و شهادت و آگاهی قاضی و غیره ثابت می‌شود.
- مجازات جرم خیانت در امانت چیست ؟
طبق ماده ۶۷۳ و ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، حکم مجرم بین شش ماه تا سه سال حبس است.
- مرجع صالح رسیدگی به جرم خیانت در امانت کجاست ؟
مرجع صالح برای پیگیری به جرم خیانت در امانت همانند بقیه جرم‌های عمومی در مرحله تحقیق و پیگیری دادسرای عمومی و صادر شدن حکم، در دادگاه کیفری دو انجام می‌گیرد.
نمونه‌هایی از خیانت در امانت
- یک شخص، خودروی خود را به دیگری به عنوان امانت می‌دهد و فرد امانت‌دار، خودرو را به سرقت می‌برد.
- یک شخص، مبلغی پول را به عنوان امانت به دیگری می‌دهد و فرد امانت‌دار، پول را به مصرف شخصی خود می‌رساند.
یک شخص، وکالتنامه‌ای را به دیگری می‌دهد تا امور مالی او را انجام دهد و فرد وکیل، بدون اطلاع موکل، اقدام به برداشت از حساب بانکی او می‌کند.
