وکالت به چه معناست؟
– قبل از اینکه بگیم وکالت به چه معناست بگو که چرا وکالت ؟ سرت شلوغه، وقت نداری، کارفرما بهت مرخصی نمیده، درس‌هات سنگینه، همه‌ش مشغول کارهای خونه‌ای، از کاغذبازی بدت میاد، هیچی درمورد مسائل حقوقی نمی‌دونی، اگه سرت کلاه بذارن چی؟ اگه با یه امضای اشتباه به خودت ضرر بزنی چی؟ اگه دادگاهت سال‌ها طول بکشه و تهش شکست بخوری چی؟ اگه…
با جملات بالا همزادپنداری کردید؟ احتمالاً حداقل یک مورد از آن‌ها را خودتان یا اطرافیانتان تجربه کرده باشید. آن هم در شرایطی که به وقت آزاد، پول کافی و دانش گسترده نیاز دارید تا پیگیر یک امر حقوقی باشید و گره از کارتان باز کنید. از طرفی در بسیاری از امور حقوقی، حضور خود شخص در فرایندهای قانونی لازم است و نمی‌توان شبیه لیست سفارش خرید خانه، آن را به همسر سپرد و خود مشغول تماشای فیلم شد! پس راهکار چیست؟ آیا راهی وجود دارد که بتوان همه یا بخشی از اختیارات قانونی خود را به دیگری سپرد و پیگیری امور حقوقی را بر دوش او نهاد؟ بله، چاره‌ی کار این‌جاست: وکالت! با این مقاله از دفتر اسناد رسمی ۶۶۲ تهران همراه باش …
معنی وکالت چیست؟
«وکالت عقدی جایز[۱] است که به موجب آن، به شخص دیگری نمایندگی و یا نیابت داده می‌شود که اموری را به جای موکل انجام دهد. اقدامات وکیل در هر زمینه محدود به اختیاراتی است که موکل به وی تفویض می‌کند.»
بسیار خوب، ظاهراً قانون هوای ما را داشته و فکر همه چیز را کرده است! وکالت دادن به فردی که می‌تواند یک متخصص حقوق یا غیر از آن باشد، حل و فصل بسیار از امور را تسهیل و تسریع می‌کند. اما کاربردهای یک قرارداد وکالت چیست؟
مزایای تنظیم قرارداد وکالت
همان‌طور که اشاره شد، از مزایای تنظیم قرارداد وکالت بین طرفین می‌توان به تسهیل پیگیری امور حقوقی موکل توسط وکیل اشاره کرد. چنین قراردادی کاربرد زیادی در امور روزمره نظیر خرید و فروش ملک و ماشین، امور بانکی، پیگیری مسائل سهم‌الارث و… دارد و از اتلاف وقت موکل برای رفت‌وآمدهای اداری تا حد زیادی می‌کاهد. البته باید توجه کرد که انعقاد عقد وکالت نیازمند اطلاعات مکفی از جانب طرفین است؛ به طوری که طرفین بدانند چه نوع وکالت نامه محضری را امضا می‌کنند و درج امضا چه حقوقی در این قرارداد ایجاد می‌کند.
درباره راهکارهای سرپرستی فرزند و نیز وکالت سرپرستی فرزند مطالعه کنید.
تفاوت وکالت بلاعزل و قابل عزل
اگر نام وکالت بلاعزل و وکالت قابل عزل را شنیده باشید احتمالاً برایتان سوال شده که این دو چه تفاوتی با هم دارند؟ یک وکالت ساده و قابل عزل، وکالتی است که طی آن موکل می‌تواند در هر زمانی که خواست، وکیل را از برعهده گرفتن اختیارات خود عزل کند. اما عقدی که مکرراً در دفترخانه تنظیم می‌گردد، وکالت بلاعزل است. به عبارتی، وکالت وکیل یا عدم عزل وکیل در ضمن عقد لازمی شرط شود.[۲]
انواع وکالت نامه حقوقی
اگر بخواهیم دسته‌بندی کلی انواع وکالت نامه حقوقی را بیان کنیم، باید به وکالت مطلق (تام) و وکالت مقید اشاره کنیم. چند لحظه دست نگه دارید! قبل از اینکه از روی بی‌حوصلگی و برای باز کردن دردسرهای حقوقی از سرتان به سراغ وکالت تام بروید، یا چون به کسی بیشتر از تخم چشمانتان اعتماد دارید بخواهید از روی هیجان او را وکیل مطلق خود کنید، باید معنی وکالت مطلق را بدانید!
وکالت مطلق یا تام چیست؟
پیچیدگی یا زمان‌بر بودن بسیاری از امور مالی و اداری باعث می‌شود افراد از وکالت مطلق یا تام برای پیگیری فرایندها کمک بگیرند. وکالت تام با تفویض اختیار اداره کردن اموال موکل به وکیل، به تسهیل و سرعت‌گیری این فرایندها کمک می‌کند. حواستان باشد که وکالت مطلق (تام) صرفاً برای پیگیری امور اداری و مالی است؛ بنابراین وکیل‌تان قرار نیست اختیار اموری همچون به ازدواج درآوردن یا طلاق دادن شما را هم بر عهده داشته باشد!
وکالت مقید چیست؟
اما در مقابل وکالت مطلق، وکالت مقید قرار می‌گیرد که در عقد آن می‌بایست نوع وکالت و مورد وکالت مشخص شود. مثلاً قصد دارید اتومبیل خود را بفروشید و فرصتی برای این کار ندارید. از طرفی نمی‌توانید اختیار همه‌ی اموال خود را به فرد خاصی بسپارید. پس این‌جا وکالت مقید به کمک شما می‌آید و صرفاً با دادن «اختیار فروش اتومبیل» به وکیل‌تان، گره از مشکل شما باز می‌کند.
– ای بابا، سخت شد که… حالا من چه‌جوری مطمئن بشم متنی که توی عقد وکالت نامه نوشته میشه، اختیار تام میده یا مقید؟ می‌خواستم کارم راحت بشه ولی این‌جوری که سخت‌تر شد! اگه حین وکالت دادن اشتباه کنم و وکیلم اختیار همه‌ی اموالم رو به عهده بگیره چی؟؟ اگه زمین و خونه و ماشینم رو بدون اطلاع من بفروشه و با پولش فرار کنه اون‌ور آب چی؟؟؟ ای وای، اگه سرم کلاه بذاره و اموالم رو بالا بکشه چییییی…
درباره امور مربوطه و روند تسهیل احکام فرزند خواندگی بیشتر بخوانید.
صبر کنید! این همه استرس و هیجان برای قلب‌تان خوب نیست! گفتیم که وکالت دادن قرار است کار شما را ساده‌تر کند، نه سخت‌تر. پس حتماً برای تنظیم متن قرارداد هم چاره‌ای اندیشیده شده که نیاز به نگارش متن از سوی خود موکل و نگرانی از بابت ایرادات و ضعف‌های آن نباشد! درست است که در تمام وکالت‌نامه‌ها، قید صریح اسامی کلیه سازمان‌ها و مراکز مورد نظر برای انجام امور مختلف توسط وکیل ضروری است؛ اما اغلب دفترخانه‌ها متون از پیش تنظیم‌شده‌ای برای انواع وکالتنامه دارند که جزئیات آن‌ها مورد دقت قرار گرفته و ایراداتشان برطرف شده است. بنابراین با راهنمایی خود دفترخانه می‌توان به سادگی و با سرعت، قرارداد وکالت دقیقی تنظیم کرد که مانع از کلاه گذاشتن وکیل بر سرتان شود!
– خب، حالا من پشیمون شدم. دیگه نمی‌خوام اختیار اداره اموالم دست وکیل باشه و اون کارهام رو انجام بده. قصد دارم خودم پیگیر کارهای اداری باشم. آیا امکان فسخ قرارداد و عزل وکیل رو دارم؟!
نحوه فسخ قرارداد وکالت و عزل وکیل
خوب است بدانید که در یک قرارداد ساده، نه‌تنها شما به‌عنوان موکل امکان فسخ وکالتنامه و عزل وکیل را دارید؛ بلکه وکیل نیز درصورت استعفا از وکالت می‌تواند قرارداد وکالت را باطل کند. به عبارت دیگر «وکالت، قراردادی است جایز؛ موکل می‌تواند هر زمان که بخواهد وکیلش را عزل و برکنار کند (ماده ۶۷۹ قانون مدنی)». علاوه بر عزل وکیل توسط موکل و استعفای وکیل، قرارداد وکالت براساس شرایط زیر نیز منتفی و باطل می‌شود:
- فوت وکیل یا موکل
- اثبات جنون وکیل یا موکل
- از بین رفتن مورد وکالت (مثلا نابود شدن باغ مورد وکالت)
- انجام عمل منافی با وکالت توسط موکل (همچون انجام امور باغ مورد وکالت توسط خود موکل)
- اتمام مدت زمان قیدشده در اعتبار وکالت نامه
همچنین درباره‌ی شرایط فرزند خواندگی و مراتب مروبط به آن، بیشتر بدانید.
نکته مهم در وکالت حین خرید و فروش
فرض کنید قصد خرید یک ملک یا خودرو را دارید. فروشنده مبلغ آن را دریافت می‌کند؛ اما فرایند انجام امور اداری و انتقال مالکیت ممکن است طول بکشد. در این صورت چه تضمینی وجود دارد که فروشنده پس از دریافت مبلغ، آن را انکار کرده و مال خود را واگذار نکند؟ در چنین شرایطی معمولاً دفاتر اسناد رسمی وکالتنامه بلاعزلی را برای خریدار تنظیم می‌کنند که به موجب آن می‌تواند اختیار انتقال مالکیت مورد معامله را برعهده بگیرد و در زمان مناسب به نام خود سند بزند. البته باید توجه کرد که این وکالتنامه هم با جنون یا فوت طرفین فسخ می‌شود و فرایند انتقال مالکیت باید ازطریق وراث ادامه یابد که قاعدتاً وقت‌گیر و پردردسر است. لذا توصیه می‌شود در اولین فرصت پس از خرید مال، امور اداری آن را انجام داده و به نام خود سند بزنید.
اطلاع به سردفتر بابت عزل وکیل
در پاسخ به این سؤال که آیا پس از عزل وکیل و فسخ وکالت لازم است این موضوع به اطلاع سردفتر یا وکیل برسد، باید گفت قانون مدنی در ماده ۶۷۹ درخصوص نحوه‌ی این امر سکوت کرده است. بااین‌حال، دلایلی وجود دارد که نشان می‌دهد می‌بایست عزل و فسخ وکالت را نه‌تنها به وکیل که به دفترخانه نیز اطلاع داد. این دلایل شامل موارد زیر است:
۱. ماده ۳۷ ق.آ.د.م. در باب وکالت در دعاوی بیان می‌دارد: «اگر موکل وکیل را عزل نماید، مراتب را باید به (دادگاه وکیل معزول) اطلاع دهد. عزل وکیل مانع از جریان دادرسی نخواهد بود. اظهار شفاهی عزل وکیل باید در صورت‌جلسه قید و به امضای موکل برسد.»
این ماده نشان‌دهنده ضرورت اطلاع ابطال وکالت، هم به وکیل و هم به دادگاه است. بنابراین اگر تصمیم گرفتید وکیل خود را از انجام امور اداری و مالی مندرج در وکالتنامه رسمی‌تان برکنار کنید، باید این موضوع را به شخص او و دفترخانه تنظیم‌کننده سند اطلاع دهید. بدین صورت، از ادعای بعدی موکل مبنی‌بر عزل وکیل خود، به هر شکل اعم از شفاهی یا کتبی (سند عادی) یا تلفنی و… جلوگیری می‌شود.
۲. باید بدانید سند تنظیمی وکالت رسمی، مشمول ماده ۱۲۸۷ قانون مدنی است که مقرر می‌دارد: «اسنادی که در اداره ثبت اسناد و املاک و یا دفاتر اسناد رسمی، در حدود صلاحیت آن‌ها و برطبق مقررات قانونی تنظیم شده باشند، رسمی است».
این یعنی قرارداد رسمی وکالتنامه هم از اعتبار حقوقی برخوردار است و تا زمانی که موکل، مراتب عزل وکیل را به دفترخانه تنظیم‌کننده سند اطلاع ندهد، وکالتنامه به قوت خود باقی می‌ماند و از اعتبار ساقط نمی‌شود.
– حالا این همه حساسیت برای نصب یا عزل وکیل بابت چیه؟ اگه وکیل قراره تو محدوده اختیاراتی که ما بهش دادیم امور اداری و مالی‌مون رو انجام بده، دیگه چه نیازی به نگرانی از عملکرد وکیل و اقدام به فسخ رسمی وکالتنامه وجود داره؟!
سوال خوبیست. این موضوع، به مسئولیت شما در قبال اقدامات وکیل‌تان برمی‌گردد! فرض کنید وکیل در مدت‌زمانی که وکالت شما را بر عهده دارد، اقدامی انجام دهد که مغایر با خواسته شما باشد و مسئولیتی را بر دوشتان بگذارد. در این صورت به دلیل وجود آثار حقوقی درخصوص اقدام وکیل، شما هم پاسخگوی فعل او خواهید بود و اثبات ادعای عزل وکالت به‌صورت غیررسمی نیز زمان زیادی را از شما خواهد گرفت. قانون مدنی دراین‌باره چه می‌گوید؟
«با تعیین وکیل و قبول او و با تحقق وکالت، همه‌ی اقدامات و اعمالی که وکیل در موضوع وکالت و در حدود اختیارات تعیین‌شده انجام می‌دهد، به منزله اقدامات و اعمال موکل است. بنابراین تمام آثار آن، علیه دیگران قابل استناد است (ماده ۶۷۴ قانون مدنی).»
در جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره‌ی موضوع طلاق و برای آشنایی با مراتب وکالت طلاق بخوایند.!
۳. دلیل دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که به علت فقدان قانون برای موضوع مطرح‌شده، می‌توان از ماده ۳۷ قانون آیین دادرسی مدنی[۳] چنین تفسیر نمود: خبر اعلام عزل وکیل در وکالت‌نامه‌های رسمی باید به دفترخانه وکیل ابلاغ گردد و این امر از عادات و موازین حسن نیت استنباط می‌شود.
– واقعاً این همه دردسر برای تنظیم یه سند وکالتنامه رسمی لازمه؟! نمیشه بدون مراجعه به دفتر اسناد رسمی، این وکالت رو اعطا کرد و هروقت هم موکل تمایل داشت، فسخش کنه؟ فایده‌ی ثبت رسمی قرارداد وکالت چیه؟!
دلیل ضرورت ثبت رسمی قرارداد وکالت
از آن‌جایی که موضوع وکالت معمولاً انجام یک عمل حقوقی است، ثبت آن هم نیاز به تنظیم سند رسمی در دفاتر اسناد رسمی دارد. این کار باعث حفظ نظم عمومی و جلب توجه امضاکنندگان سند به آثار وکالت می‌شود که جز با تنظیم سند وکالتنامه به صورت رسمی ممکن نیست. به‌طور کلی، اعطای نیابت به وکیل باید به شکلی انجام شود که اشخاص ثالث بتوانند حدود پایان نیابت وکیل را احراز کنند. بنابراین نادیده گرفتن این تکلیف و تنظیم سند به نحوی که چگونگی پایان وکالت در آن دقیقاً مشخص نشده باشد، درصورتی که باعث شود دیگران به حکم ظواهر بر وجود وکالت اعتقاد مشروع پیدا کنند، خود نوعی تقصیر از سوی موکل محسوب می‌شود. لذا جبران هرگونه ضرر و زیان ناشی از آن نیز بر عهده موکل خواهد بود.
نتیجه آن‌که برای وکالت‌نامه‌های رسمی تنظیم‌شده در دفترخانه، اگر موکل بخواهد وکیل را عزل کند باید مراتب را به اطلاع شخص وکیل و همچنین دفترخانه برساند. از طرفی برای حفظ منافع و حقوق طرفین و اشخاص ثالث، لازم است دو طرف در دفترخانه حضور یابند و عقد وکالت را منحل نمایند.
– من هنوز نمی‌تونم به وکیلی که انتخاب کردم اعتماد کامل داشته باشم. یه کمی هم از کم‌تجربه بودنش می‌ترسم و نگرانم از عهده‌ی مسئولیتش برنیاد. به‌نظرم باید یه وکیل کارکشته‌ی دیگه رو انتخاب کنم تا مواظب وکیلم باشه. حتی می‌تونه توی اقدامات حقوقی بهش مشورت بده و با هم کار رو پیش ببرن. ولی مشکل این‌جاست که من سند رسمی رو برای وکالت دادن به وکیل اول تنظیم کردم و نمی‌دونم میشه وکیل دیگه‌ای رو هم به ماجرا اضافه کنم یا نه؟ راستی این قضیه‌ی «ضم وکیل یا امین و ناظر به وکیل» چیه؟ قانون دست من رو برای چنین کاری باز گذاشته، درسته؟!
ضم وکیل یا امین و ناظر به وکیل
ممکن است شما هم درباره ضم وکیل یا انتخاب امین و ناظر به وکیل چیزهایی شنیده باشید. مثلاً برخی موکل‌ها پس از تنظیم و اعطای وکالت، به دفتر اسناد رسمی تنظیم‌کننده سند مراجعه و تقاضای ضم وکیل می‌کنند. دفترخانه هم ممکن است با تنظیم سندی مخصوص، وکیل دیگری را به وکیل اول ضمیمه نموده و اخطاریه‌ای هم برای وکیل اول ارسال دارد.
اما سؤال این است که آیا موکل پس از اعطای وکالت بلاعزل، می‌تواند وکیل دیگری را ضم وکیل اول کرده یا ناظری را برای او تعیین کند، یا نه؟ و اساساً ضم امین در چنین وکالت‌هایی توسط موکل مجاز می‌باشد؟ مثلاً موکل در وکالتی که به‌صورت بلاعزل است، آیا می‌تواند وکیل دیگری را انتخاب و به وکیل موردنظر منضم نماید و مقرر کند که هرگونه اقدامی درخصوص موضوع وکالت، باید با توافق مشترک هر دو وکیل باشد؟ یا می‌تواند مقرر کند که اقدامات وکیل می‌بایست با نظارت ناظر منتخب موکل، صورت گیرد؟
در پاسخ به سؤالات بالا، ابتدا باید گفت که طبق ماده ۱۰ قانون مدنی «قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده‌اند، در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد، نافذ است».
بنابراین به نظر می‌رسد در وکالت‌هایی که به‌صورت شرط نتیجه ضمن عقد لازم منعقد می‌گردد و این حقوق نیز با توافق طرفین و بر طبق ماده بالا اسقاط شده است، تا زمانی که عقد اصلی به اعتبار خود باقی باشد احدی از طرفین به تنهایی حق تغییر مفاد مورد توافق را نخواهد داشت. به عبارت دیگر، هیچ‌کدام از طرفین اعم از وکیل یا موکل، بدون توافق طرف دیگر حق کم یا زیاد کردن تعهدات توافق‌شده را نخواهد داشت. زیرا وکالت اعطایی که به‌صورت شرط ضمن عقد آمده، جزیی از اجزای عقد محسوب می‌گردد و در نتیجه تا زمانی که عقد اصلی به اعتبار خود باقی است، تغییر شرایط از طرف هر یک از طرفین بدون رضایت دیگری مورد قبول نیست.
– پس تقاضای ضم وکیل برای تمام وکالت‌نامه‌ها امکان‌پذیر نیست… یعنی من نمی‌تونم بعد از تنظیم یه وکالتنامه رسمی که توی اون هیچ حرفی از اختیار خودم (موکل) برای تعیین ناظر یا امین زده نشده، قانوناً چنین فردی رو انتخاب کنم، درسته؟
بله، درست است. هر اقدام مشابهی مثل گماشتن ناظر بر وکیل بلاعزل، انتخاب وکیل دیگر و یا ضم او به وکیل مورد نظر، به نوعی ایجاد تغییر در مفاد مربوط به تعهدات محسوب می‌شود. بنابراین اعمال مذکور دارای اثر حقوقی نبوده و اختیارات وکیل را مقید نمی‌سازد. به عبارت دیگر وکیل ملزم به انجام امور مربوط به وکالت به همراه وکیل دیگر و یا با تصویب ناظر نیست؛ بلکه بدون نیاز به این قید و بندها و به‌طور مستقل می‌تواند به انجام دادن موضوع وکالت بپردازد. لذا درصورتی که احساس می‌کنید نیاز به تعیین امین یا ناظر به وکیل دارید، باید مفاد آن را در قرارداد وکالت به‌طور دقیق ذکر کنید.
– من هنوزم بابت مزیت تنظیم رسمی قرارداد وکالت توی دفترخونه اسناد رسمی قانع نشدم. اگه کسی که به عنوان وکیل‌مون انتخاب می‌کنیم آشنا و مورد اعتماد باشه چه نیازی به این همه دنگ و فنگ هست؟ اصلاً عقد قرارداد وکالت رسمی توی دفترخونه چه ویژگی‌های مثبت و امتیازاتی می‌تونه برای من داشته باشه؟
امتیازات تنظیم وکالت رسمی
اگر همچنان در تنظیم وکالت رسمی مردد هستید و گمان می‌کنید چنین اقدامی برای یک توافق دوطرفه و معتمدانه کمی زیاده‌روی است، باید بدانید که روزانه افراد زیادی به دلیل وکالت‌های غیررسمی و مشکلات حقوقی ناشی از آن دچار دردسر شده و به مراجع قضایی جهت رفع مشکل خود مراجعه می‌کنند. وکالتنامه رسمی و ثبتی می‌تواند از بروز چنین اختلافاتی آن هم در زمینه امور مهم مالی و ادارای، جلوگیری کند و مانع از بروز دردسرهای قانونی و قضایی برای طرفین به‌ویژه موکل شود. برخی از مزایای تنظیم وکالت در دفتر اسناد رسمی به شرح زیر است:
- در معاملات کلان و حساس که مبالغ مالی زیادی رد و بدل می‌شود و احتمال کلاهبرداری وجود دارد، دفاتر اسناد رسمی می‌توانند اعتبار وکالتنامه را از دفترخانه تنظیم‌کننده سند، کتباً استعلام کنند.
- از آن‌جایی که مبایعه نامه و وکالت نامه به‌نوعی لازم و ملزوم و مکمل یکدیگرند و هرگز بدون مبایعه‌نامه و صرفاً به اعتبار تنظیم وکالتنامه نمی‌توان مبادرت به انجام معامله در دفاتر اسناد رسمی کرد، پس بهتر است این اقدام به‌طور کامل در یک دفترخانه اسناد رسمی صورت گیرد.
- ثبت وکالتنامه رسمی این مزیت را دارد که جهت پیشگیری از سوءاستفاده در آینده، وجود هرگونه محدودیت زمانی و یا عدم محدودیت زمانی بنابر خواسته‌ی موکل به طرفین اطلاع داده خواهد شد.
۴. و اما می‌رسیم به نکته‌ی نهایی. باید توجه کرد که در تنظیم سند وکالت بلاعزل، تفویض اختیارات به وکیل به معنای ساقط شدن آن‌ها از موکل نیست. به عبارتی دیگر، موکل حق اجرای مورد وکالت را از دست نمی‌دهد و شخصاً نیز قادر به اجرای آن خواهد بود. لذا درصورتی که توافق برخلاف این باشد، به‌طور صریح در وکالتنامه قید می‌شود که موکل حق اجرای آن را از خود سلب و ساقط کرده و اجازه‌ی دخالت در امر مذکور را ندارد.
منابع:
– کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (عقد اذنی و وثیقه‌های دین) عقود معین ۴، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۸۲، ج چهارم، ص ۳۹۹.
– آذرپور، حمید؛ حجتی اشرفی، غلامرضا، مجموعه محشای بخشنامه‌های ثبتی، انتشارات گنج دانش، ۱۳۸۵، ج نهم، ص ۲۳۷.
– قانون آیین دادرسی مدنی
– قویان، سید علی اکبر، قانون مدنی به زبان عامه، انتشارات کتاب آوا
پاورقی:
۱_ عقدی است که هریک از طرفین در هر زمان که بخواهند، می‌توانند آن را برهم بزنند.
۲_ عقد لازم، عقدی است که هیچ‌یک از طرفین حق برهم زدن آن را ندارند؛ مانند عقد اجاره.
۳_ ماده ۳۷ قانون آیین دادرسی مدنی: اگر موکل وکیل خود را عزل نماید، مراتب را باید به دادگاه و وکیل معزول اطلاع دهد.
