شروط ضمن عقد نکاح

خانواده به عنوان نخستین نهاد و هسته‌ی مرکزی در تشکیل تمدن بشری به شمار می رود و تعبیر ساده لوحانه ایست که نقش این نهاد را صرفاً محدود به تکثیر و بقای نسل بدانیم، هر چند که این امر هم یکی از آثار عقد نکاح است. بی تردید نهاد خانواده را نمی توان با سایر نهادهای اجتماعی مقایسه کرد، زیرا در نهاد خانواده نقش اصلی را عواطف و احساسات بر عهده دارند و نه قوانین و مقررات. این در حالیست که انسان در هیچ اجتماعی بدون قوانین که موجد حق و تکلیف هستند نمی تواند به زیست خود ادامه دهد خانواده به عنوان کوچکترین واحد اجتماعی، همواره کانون توجه مکاتب حقوقی بوده و هر مکتبی سعی وافر داشته و دارد تا بهترین مقررات و قوانین را جهت سر و سامان دادن به روابط اعضای خانواده با یکدیگر وضع و به جامعه ارائه دهد.

حاکمیت اراده طرفین در عقد نکاح یکی از موضوعات مورد توجه در حقوق خانواده است. ویژگی این دسته از حقوق صرفاً جنبه ی حقوقی نداشته و آمیخته با مسائل اجتماعی و بالاخص اخلاقی و مذهبی است. به تعبیری دیگر بیشتر قواعد مذهبی و مربوط به اخلاق حسنه می باشد. از همین رو هرچند در اصل انعقاد نکاح، طرفین از اصل حاکمیت اراده برخوردار هستند، امّا آثار عقد مذکور به واسطه قوانین مشخص شده است، هرچند که محدودیت اراده مطلق نیست و در برخی شرایط به طرفین عقد نکاح اجازه داده شده است تا از حصار قوانین موضوعه فراتر رفته و خواست واقعی خود را در قالب شروطی برای ازدواج جایگزین اراده قانون گذار نمایند.

در نظام حقوقی ایران زن به موجب عقد نکاح بسیاری از حقوق مدنی و معنوی خود را از دست می دهد مانند حق سفر شخصی، اشتغال، جدایی از زوج و… هرچند در قبال آن از حقوقی چون نفقه و مهریه برخوردار خواهد شد و این در حالیست که دستیابی به این حقوق در بسیاری از موارد نیز به سادگی نخواهد بود.

برای رفع این نابرابری و برای اینکه تعادلی اجمالی بین حقوق و تکالیف زوجین برقرار شود شایسته است تا در هنگام انعقاد عقد نکاح، امکان استفاده از شروط ضمن عقد به زنان و دختران تفهیم شود و آشنایی با شروط ضمن عقد زن رقم بخورد، به این معنا که زوجین می توانند یک سری مسائل مورد توافق بین خود را که قانون در مورد آنها ساکت است ولی مطابق خود قانون هم توافق خلاف آن ممکن است، در سند ازدواج به عنوان شروط ضمن عقد یا پس از عقد در دفاتر اسناد رسمی بعنوان شرایط منضم به عقد نکاح اضافه نمایند روشن و بدیهی است که زوجین تنها برخلاف قواعد تکمیلی می توانند توافق نمایند و توافق بر خلاق قواعد آمره که مربوط به نظم عمومی و اخلاق حسنه است ممکن نخواهد بود. در ادامه برای آشنایی با شرایط ضمن عقد ازدواج زنان و بهترین شرایط ضمن عقد برای خانم ها با ما همراه باشید.

اگر علاقمند بودید به این مقاله می‌توانید صفحه اصلی دفترخانه اسناد رسمی را دنبال کنید. 

شروط صحیح و غیرصحیح ضمن عقد نکاح

شرط در لغت به معنای ((لازم گردانیدن و لازم گرفتن آن)) و (( الزام و التزام به چیزی در خلال عقد)) می باشد. شرط ها را به طور کلی میتوان به دو نوع صحیح و غیر صحیح تفکیک نمود که نوع اول از ان ها، شروطی هستند که درج انها ضمن عقد نکاح بشرط انکه خلاف عرف و شرع نباشد بلا اشکال  است.

شروط غیر صحیح ضمن عقد نکاح به دو دسته شروط باطل و شروط مبطل عقد نکاح تقسیم میشوند برخی از شروط که انجام آن غیرمقدور باشد و یا شرطی که در آن نفع و فایده ای نباشد و همچنین شروطی که نامشروع باشند شروط باطل ضمن عقد نکاح میباشد و لیکن برخی از شروط که مخالف مقتضای ذات عقد نکاح باشند علاوه بر اینکه خود باطل هستند موجب ابطال عقد نکاح نیز می‌شوند مانند شرط عدم ایجاد علقه زوجیت، اما آنچه در حال حاضر محل بحث می‌باشد شروطی برای ازدواج است که می‌تواند ضمن عقد یا پس از عقد با حضور در دفاتر اسناد رسمی به عقد نکاح منضم نمود.

چند نکته در خصوص شروط ضمن عقد نکاح

• از سال ۱۳۶۰ به بعد در سند ازدواج، شروطی به عنوان «شرط ضمن‌العقد» پیش‌بینی شد که سردفتر مکلف است قبل از اجرای صیغه عقد آنها را برای زوجین قرائت و در صورت ضرورت مفهومشان را برای آنها بیان کند تا طرفین با آگاهی کامل ذیل شروط مورد قبول خود را امضا کنند.
•  زوجین می‌توانند طبق ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی ایران علاوه بر شروط چاپ‌شده در قباله ازدواج هر شرطی را که مایلند به بندهای عقدنامه اضافه کرده و با امضای خود آن را الزام‌آور کنند.
•  در قانون مدنی، شوهر در برابر زن دارای حقوق و اختیاراتی است که زن فاقد آن است، از جمله طلاق دادن زن، ازدواج مجدد، تعیین محل سکونت و زندگی خانوادگی و … اگر چه این حقوق همراه با تکالیفی است که شوهر در برابر زن و خانواده خود دارد، اما ممکن است برخی مردان از این حقوق قانونی سوءاستفاده کنند، بنابراین طبق مجوز قانون مدنی زنان نیز می‌توانند با استفاده از شروط ضمن‌العقد تا حدودی محرومیت‌های قانونی خود را جبران کنند که این راه‌حل در ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی بیان شده است:
• «طرفین عقد می‌توانند هر شرطی که مخالف با مقتضای عقد مزبور نباشد در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر مطرح کنند، مثل اینکه شرط شود هرگاه شوهر زن دیگر بگیرد یا در مدت معینی غایب شود، یا ترک انفاق کند یا علیه حیات زن سوءقصد کند یا سوءرفتاری کند که زندگی آنها با یکدیگر غیرقابل تحمل شود، زن وکیل و وکیل در توکیل باشد که پس از اثبات تحقق شرط در محکمه نهایی خود را مطلقه سازد.»آنچه در ماده ذکر شده، جنبه تمثیلی دارد و زوجین می‌توانند “هر شرط” دیگری نیز برای حق طلاق زن تعیین کنند، از جمله اعتیاد یا محکوم شدن به حبس بیش از مدت معین.
• توضیح این نکته ضروری است که شرط مخالف مقتضای عقد شرطی است که با فلسفه عقد در تضاد است که البته در این مورد نظرات مختلفی وجود دارد. بعضی از فقها عقیده دارند فلسفه عقد ازدواج، تشکیل خانواده و تمتع جنسی زوجین از یکدیگر است، در حالی که اجماع فقها بر این است که زن می‌تواند شرط عدم رابطه جنسی بگذارد و منع شرعی ندارد.
• شرط موافق مقتضای عقد شرطی است که با مقتضای عقد مخالف نبوده و در صورت توافق طرفین می‌توان آن را جایگزین قانون کرد.آشنایی با این راه‌حل به زنان اجازه می‌دهد تا زمانی که قوانین اصلاح شود، از این شروط برای جبران کمبودهای حقوقی خود استفاده کنند و در صورت بروز اختلاف تا حدودی از حقوق خود دفاع کنند.
•  از سال ۱۳۶۰ به بعد در سند ازدواج که از طرف اداره ثبت اسناد چاپ می‌شود، شروطی به عنوان «شرط ضمن‌العقد» پیش‌بینی شده و سردفتر مکلف است قبل از اجرای صیغه عقد آنها را برای زوجین قرائت و مفهوم آنها را به زوجین برساند تا هر شرطی که مورد قبول آنها است، امضا کنند.

باید افزود که زوجین می‌توانند علاوه بر شروط چاپ شده در قباله نکاحیه هر شرطی را که مایل باشند و خلاف مقتضای عقد نباشد، به آن اضافه کنند، از جمله زن می‌تواند شرط کند که اجازه خروج از کشور را دارد و مرد نمی‌تواند مانع از خروج او شود یا زن حق انتخاب مسکن یا ادامه تحصیل و اشتغال به کار و حق حضانت اطفال در صورت وقوع طلاق را داشته باشد.

شروط قابل درج در قسمت توضیحات عقدنامه

شرط انتخاب محل سکونت

اساسا حق انتخاب محل سکونت در حقوق مدنی ایران با مرد است.در قانون مدنی گفته شده ((زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد)) اما امکان واگذاری این حق به زوجه نیز پیش بینی شده است لذا می توان ضمن عقد بعنوان شروطی برای ازدواج مقرر داشت که:

((اختیار تعین مسکن و شهر محل سکونت به زوجه داده شده است))

شرط اشتغال به تحصیل

اگر چه حق تحصیل از حقوق اساسی هر فرد است و نمیتوان مانعی برای تحصیل افراد ایجاد نمود اما برای پرهیز از مشکلات احتمالی در این زمینه، عبارت زیر برای درج در سند أزدواج و  به عنوان یکی از شرایط ضمن عقد برای زنان پیشنهاد می‌گردد:

((زوج، زوجه را در ادامه تحصیل تا هر مرحله که زوجه لازم بداند و در هر کجا که شرایط ایجاب نماید مخیر می‌سازد))

انتخاب شغل

مطابق قانون اگر شغل زن منافی با مصالح خانواده یا حیثیت شوهر یا زن باشد مرد میتواند همسر خود را منع نماید. با توجه تفاسیر مختلف از این قانون درج متن زیر پیشنهاد می‌گردد:

((زوج، زوجه را در اشتغال به هر شغلی که مایل باشد در هر کجا که شرایط ایجاب نماید مخیر می‌سازد))

شرط رضایت به زوجه برای خروج از کشور

مطابق قانون گذرنامه، زنان متاهل فقط با اجازه کتبی همسر خود می توانند از کشور خارج شوند و این مساله در عمل مشکلات فراوانی بوجود می آورد. لذا به عنوان یکی از شروط ضمن عقد ازدواج برای زنان به نظر می رسد درج متن ذیل از این مشکلات بکاهد:

((زوج به زوجه رضایت می دهد که با همه ی اختیارات قانونی بدون نیاز به اجازه ی شفاهی یا کتبی مجدد شوهر، از کشور خارج شود، تعیین مدت، مقصد و شرایط مربوط به سفر با صلاحدید خود زن است))

((یا زوج رضایت کامل خود را با تقاضا و دریافت گذرنامه و پاسپورت جهت خروج از کشور از سوی زوجه به دفعات مکرر و همچنین دریافت ویزا و روادید و اقامت دائم یا موقت در هر یک از کشورهای خارجی برابر مقررات و خروج از کشور از هر یک از مرزهای زمینی و دریائی و هوائی به دفعات مکرر اعلام نمود))

شرط وکالت مطلق در طلاق

بر اساس قوانین ایران زن تنها در موارد خاصی می تواند از همسر خود جدا شود.این در حالیست که مرد هر زمان که بخواهد می تواند با پرداخت کلیه ی حقوق زن، او را طلاق دهد. اما از آنجا که زن و شوهر حق انتخاب یکدیگر را برای شروع و ادامه زندگی دارند، منصفانه تر آن است که در صورت لزوم به پایان دادن زندگی مشترک نیز، این حق برای هر دو وجود داشته باشد. قید این شرط می تواند باعث ایجاد توازن در حق طلاق باشد. قید این شرط به عنوان حق طلاق در شروط ضمن عقد به صورت زیر مطلوب خواهد بود:

((زوج به زوجه وکالت بلاعزل با حق توکیل به غیر می دهد تا زوجه در هر زمان و تحت هر شرایطی از جانب زوج اقدام به مطلقه نمودن خود از قید زوجیت به هر قسم طلاق اعم از بائن، رجعی، خلع یا مبارات، به شرط بذل مهریه ((تمام و یا قسمتی از مهریه)) و قبول مابذل ازسوی زوج اقدام نماید))

و یا عبارت

((ضمن عقد نکاح زوج به زوجه وکالت داده است برای هر نوع طلاق با حق قبول بذل هر مقدار از مهریه با حق اسقاط حق تجدیدنظرخواهی و فرجام خواهی و همچنین تعیین تکلیف در خصوص حضانت و نفقه فرزندان مشترک آتی با حق توکیل به غیر))

حضانت فرزندان

حضانت فرزندان در دوران پس از طلاق تا ۷ سالگی با مادر آن است و بعد از آن تحت مراقبت پدر خواهد با عنایت به این مهم و سایر موارد ذکر شده در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، زوجین می توانند در این زمینه توافق نمایند. این توافق که یا شرط ضمن عقد یا عقد خارج لازم است می تواند به اشکال مختلفی باشد. بطور مثال میتوان عبارت ذیل را قید نمود:

((زوجین ضمن عقد خارج لازمی توافق نمودند اولویت در حضانت فرزند یا فرزندان مشترک در صورت طلاق با مادر خواهد بود))

البته شرط زیر کامل تر خواهد بود و در آن مصلحت کودک نیز ملاک عمل شناخته شده است:

((زوجین ضمن عقد خارج لازمی توافق نمودند حضانت فرزند یا فرزندان مشترک در صورت طلاق با هر کدام از والدینی خواهد بود که بنا بر مصلحت طفل باشد. تعیین مصلحت طفل بر عهده کارشناس یا داور مرضی الطرفین خواهد بود))

حتی زوجین می توانند نسبت به نفقه کودک نیز توافق نمایند که در صورت بروز مشکل بر عهده چه کسی است یا مشارکتاً به چه شکل است.

شرط سقوط نفقه در ازدواج دائم

 در جامعه ما الزام قانونی زوج به پرداخت نفقه می باشد که از قوانین امره می باشد، همانطور که این حق به مرد داده شده است که ریاست خانواده را بر عهده داشته باشد درمقابل این تکلیف برای او وجود دارد که نفقه و مخارج زندگی همسر خودرا نیز بپردازد.

به عبارت دیگر در حوزه نفقه قرارداد طرفین راه ندارد بلکه به محض وقوع عقد ازدواج و ایجاد رابطه زوجیت تمکین بر زن و نفقه بر مرد واجب میگردد و ضرورتی ندارد که زن و شوهر به این اثر قانونی توجه داشته باشند و حتی تراضی آنان نیز نمیتواند تکلیف شوهر را از بین ببرد و بر مبنای آن توافق کنند لذا بنا بنظر اکثر حوقدانان شرط عدم پرداخت نفقه شرط باطل است ولی عقد را باطل نمی‌کند.

شرط تنصیف دارایی

((تعلق گرفتن نصف اموال مرد به زن پس از طلاق)) چنانچه طلاق بنا به درخواست زوجه نباشد و طبق تشخیص دادگاه، تقاضای طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار او نباشد، زوج در صورت امضا این شرط ضمن عقد یا پس از عقد در دفاتر اسناد رسمی مکلف است تا نصف دارایی موجود خود را که در ایام زناشویی با زوجه به دست آورده یا معادل آن را، به صورت بلاعوض به زوجه منتقل نماید.البته مشروط بر آنکه این شرط در زمان عقد در نکاحیه از سوی زوجین امضا گردد یا پس از عقد این شرط در دفاتر اسناد رسمی بین طرفین ثبت گردد.

انچه بیان شده شروطی برای ازدواج بوده که در حال حاضر در جامعه بسیار دیده می شود البته با توجه به شرایط خاص زوجین ممکن است شروط دیگری بین ایشان توافق گردد که باید توجه داشت این شروط مخالف شرع، قوانین امره، اخلاق حسنه و عرف جامعه نباشد.

نمونه سند اقرار مبنی بر شروطی برای ازدواج

مطالب مرتبط در زیر رجوع کنید:

• متن حقوقی سند شروط ازدواج
• شروط ازدواج چیست؟ و چگونه می‌توانیم شروط دیگری به آن‌ها اضافه کنیم؟
• متن حقوقی سند وکالت اجازه پدر برای ازدواج دختر باکره
• رضایت ازدواج مجدد از سوی زوجه (همسر اول)
• تعهد اخلاقی همسر (شوهر)

تغییرات قانونی در شروط ضمن عقد برای زنان

در سال‌های اخیر، در ایران تغییرات قانونی مهمی درباره شروط ضمن عقد برای زنان صورت گرفته است. یکی از تغییرات مهم، تعیین مهریه بر اساس میزان استحقاق وضع شده است. قبلاً، در برخی موارد مهریه به عنوان شرط ضمن عقد تعیین می‌شد ولی میزان آن به توافق و صلاحدید طرفین بستگی داشت. با تغییر قانون، مهریه بر اساس استحقاقات و شرایط مالی واقعی زن و شوهر تعیین می‌شود. این تغییر با هدف تساوی حقوق زنان و مردان در زمینه ازدواج و حفظ حقوق زنان در صورت طلاق انجام شده است. علاوه بر این، قانون در برخی موارد ممکن است نیاز به اجازه قانونی برای انجام تغییرات در شروط ضمن عقد زنان قائل شود. این تغییرات قانونی در شروط ضمن عقد برای زنان نشان از تلاش برای بهبود و تحقق برابری جنسیتی در این زمینه در ایران دارد.

سوالات متداول

آیا زنان در ایران مجاز به تعیین شروط ضمن عقد در در عقدنامه ازدواج هستند؟

بله، طبق قوانین ایران، زنان مجاز به تعیین شروط ضمن عقد می‌باشند. آن‌ها می‌توانند در هنگام عقد از شرایط خاصی مانند تعیین مهریه، حقوق وظیفه‌های خانگی، حقوق طلاق و سایر موارد مذاکره کنند.

آیا زنان برابر با مردان در تعیین شروط ضمن عقد هستند؟

بله، در قانون ایران، زنان و مردان برابری حقوق دارند و می‌توانند در تعیین شروط ضمن عقد برابری را اعمال کنند. هیچ نژادپرستی یا تبعیضی براساس جنسیت در این زمینه وجود ندارد.

آیا شروط ضمن عقد برای زنان محدودیت‌های خاصی دارد؟

بله، در برخی موارد، قوانین ایران برای تعیین شروط ضمن عقد برای زنان محدودیت‌هایی را تعیین کرده است. به عنوان مثال، در مواردی ممکن است نیاز به اجازه قانونی یا تأیید ولی نیاز باشد. همچنین، در موارد خاصی ممکن است قوانین اسلامی و اصول مذهبی نیز در تعیین شروط تأثیرگذار باشند.

آیا تغییر در شرایط ضمن عقد برای زن ممکن است؟

بله، در صورت توافق طرفین و با رعایت قوانین مربوطه، تغییر در شروط ضمن عقد برای زن ممکن است. طرفین می‌توانند در هنگام ازدواج یا در طول زمان توافقی برای تغییر شروط قبلی بین خود بنمایند و آن را به روز کنند.